Nederland en 5 meter zeespiegelstijging

In het wetenschappelijke tijdschrift Climatic Change hebben we vandaag een nieuw artikel uit, waarin we schetsen wat de mogelijkheden zijn om Nederland te wapenen tegen nog extremere zeespiegelstijging dan de Deltacommissie veronderstelt. Dit onderzoek was onderdeel van het Atlantis project. Het volledige artikel is gratis toegankelijk als pdf-file via de website van de uitgever Springer.

Er zou 5 meter zeespiegelstijging kunnen optreden als de West Antarctische IJskap versneld zou instorten. Dit zou niet in een korte tijd kunnen gebeuren ( in 100 jaar zoals verondersteld in ons artikel). Toch is het een interessant scenario, om te onderzoeken hoe de Nederlandse samenleving met zo'n abrupte verandering om zou kunnen gaan.

Hiervoor hielden we een workshop met experts en bestuurders. Een belangrijke conclusie is dat, hoewel het technisch mogelijk lijkt om Nederland te blijven beschermen tegen overstromingen bij zo'n hoge zeespiegel, zijn er andere redenen om aan te nemen dat we toch zouden falen:

"... social and political processes make it unlikely that decisions to carry out such a policy can be made in time. The rate of SLR may be faster than the rate of social processes that precede and enable such decisions. For example, SLR can bring about conflicts of interests among those who are exposed to high risks and those who are not and are not willing to pay for risk control elsewhere. Windows of opportunity to make major decisions on enhancing flood safety that would resolve or alleviate such conflicts are generally only possible in a brief period after a disaster or other chance events."

Kritiek op de Deltacommissie

Op Internet fora zijn inmiddels discussies gaande over de vraag of het advies van de Deltacommissie wel voldoende breedte heeft. Pieter-Jeroen Bart en Geert Roovers van Oranjewoud geven op Waterforum de volgende kritiek:

"De commissie adviseert uit te blijven gaan van het versterken en verhogen van onze duinen en dijken op basis van een rationele economische benadering. Deze benadering, hoe logisch ook, roept vragen op: Gaan we door met een risicobenadering, waarin ook het beperken van de gevolgen onderdeel is van ons overstromingsbeleid? Of beperken we ons tot de (versterkte) doorzetting van de preventie?"

Ze geven ook aan dat enkel het versterken van dijken tot een cyclus van verdere toenames van risico's en volgende dijkversterkingen leidt:

"... er [loeren] op langere termijn potentiële gevaren in deze benadering. Het eerste gevaar is het zichzelf versterkende effect ervan. Juist door het verkleinen van de kans op een doorbraak nemen het bewustzijn van de effecten van een overstroming en de daarbij behorende consequenties van het leven in een delta (verder) af. Hierdoor zal de bereidheid om verder te investeren toenemen, en daarmee het te beschermen kapitaal."

Verzekeren van overstromingschade (2)

In het Septembernummer van het Magazine Nationale Veiligheid en Crisisbeheersing van het Ministerie van Binnenlandse Zaken staat op pagina 34-35 een artikel van onze onderzoeksgroep over de mogelijkheden om schade door overstromingen te verzekeren. Enkele bevindingen:

"[...] uit een recente studie van de Vrije Universiteit met enquêtes onder 1200 Nederlandse huizenbezitters in het rivierengebied [blijkt] dat er wel degelijk animo bestaat voor een overstromingsverzekering. Analyse van een robuuste waarderingsmethode (choice modelling) wijst uit dat iets meer dan de helft een verzekering wil afsluiten als premies op risico zijn gebaseerd plus een toeslag voor operationele kosten."

Ook kan een verzekering helpen om risico's te verminderen:

"Een verzekering kan huizen- bezitters stimuleren om zelf extra beschermende maatregelen te treffen, bijvoorbeeld doordat in de polis wordt vastgesteld dat er verschillende preventieve maatregelen moeten worden genomen. Verder kan een verzekeringspremie het risicobewustzijn van burgers verhogen en kunnen gunstigere polisvoorwaarden worden geboden aan huishoudens die investeren in preventie."

Variatie in piekafvoeren

Zojuist is er in Journal of Geophysical Research-Atmospheres van onze onderzoeksgroep een artikel verschenen over piekafvoeren van rivieren in Europa. De abstract is hier te vinden, voor abonnees is de volledige PDF versie hier te vinden.

De belangrijkste conclusie luidt dat er langere periodes voorkomen met hoge piekafvoeren:

"Although some periods, in particular the 1990s, stand out in terms of high mean and peak discharge occurrence in northwest Europe, there are not necessarily trends toward higher discharges, as periods of high discharge have also occurred earlier in the record, in particular during the 1910s and 1920s."

Ook blijkt dat de Noord Atlantische Oscillatie (NAO), die vaak als indicator voor klimaatvariabiliteit wordt gebruikt, weinig nuttig is voor grote delen van Europa:

"Variability [of river discharges] described by NAO and AO indices have little impact on mean discharges in northwest Europe, as shown by the few stations that show significant sensitivities, in areas such as Germany and the UK."

Klimaatimpacts in Europa

Het European Environment Agency (EEA) heeft een nieuw rapport uitgebracht over de meetbare gevolgen van klimaatverandering in Europa. Diverse indicatoren worden gebuikt voor het meten van impacts op de natuur, landbouw, industrie en gezondheid. Het heeft ook een interessant hoofdstuk (Hoofdstuk 7) over de economische gevolgen van klimaatverandering, inclusief de gevolgen van extreem weer.

De conclusies luidt dat het effect van klimaatverandering op schade nog niet meetbaar is: "Even though social change and economic development are the main factors responsible for [the increase in losses], there is evidence that changing patterns of weather disasters are also drivers. However, it is still not possible to determine the proportion of the increase in damages that might be attributed to anthropogenic climate change."

Deltacommissie wil alleen preventie

Op woensdag 3 september werd het langverwachte advies van de Deltacommissie gepresenteerd aan het kabinet, een evenement dat rechtstreeks werd uitgezonden bij de NOS.

Na het doorlezen van het advies vallen een aantal dingen op. Met name dat het rapport erg eenzijdig preventie belicht. Is dit het plan met ambitie om Nederland veilig te houden? Nieuwe ideeën over veiligheid en een andere inrichting van de Nederlandse delta worden uit de weg gegaan. Er wordt namelijk alleen een plan gepresenteerd gericht op het voorkómen van overstromingen, en er is geen aandacht voor de gevolgen als een overstroming zich voordoet. Hieronder zet ik een aantal van de grootste zwaktes van het advies op rij, door een aantal algemene misvattingen aan te halen.

1. Klimaatverandering is de belangrijkste bedreiging van onze veiligheid

Het advies besteedt veel aandacht aan mogelijke extreme zeespiegelstijging. Het is logisch voor een laagliggende delta dit goed te onderzoeken en hier voorbereidingen voor te treffen. Maar onderzoek vanuit de hele wereld laat zien dat de werkelijke oorzaak van het toenemen van risico’s vooral bestaat uit toenemende bevolking en kapitale waarde in kwetsbare gebieden. Klimaatverandering speelt geen rol, en zal de komende decennia een relatief kleine rol blijven spelen. Daarom is het van belang om vooral ook aandacht te hebben voor de verandering in kwetsbaarheid, dus de gevolgenkant van het risico.

2. Schadereducerende maatregelen hebben in Nederland geen zin

Ruim 60% van het Nederlandse grondgebied ligt onder zeeniveau. Maar hoeveel bewoond gebied valt daaronder? En zijn die werkelijk bedreigd als een dijk doorbreekt? Bewoonde gebieden in Nederland liggen voor een groot deel rond zeeniveau, met name de oude steden. Deze zijn dus veel minder in gevaar dan men vaak denkt. Wel is er ernstige zorg rondom nieuw te bebouwen gebieden. Deze liggen voor bijna de helft in gebieden die kunnen overstromen. Op deze plaatsen kan dan ook veel steviger worden ingezet op ontmoediging van bebouwing, alternatieve bouwwijzen, en schadereducerende maatregelen. Maar hier geeft de Commissie geen advies over.

3. Het overstromingsrisico in Nederland is te groot om te verzekeren

De commissie laat zich niet uit over hoe om te gaan met de economische schade door overstromingen. Nederland heeft als enige land in Europa geen overstromingsverzekering. Nu is dat geen ramp, er is wel een wet die de overheid de mogelijkheid geeft om een tegemoetkoming uit te keren. In vergelijking met de potentiële schade door hurricanes, aardbevingen en overstromingen in andere delen van de wereld, is het risico in Nederland wel groot, maar niet van een heel andere orde. Het lijkt dan ook de moeite waard de potentie van de verzekerings- en kapitaalmarkten te onderzoeken.

4. Het advies van de commissie Veerman om dijken te versterken is de beste en meest effectieve strategie om Nederland te beschermen

De Commissie beweert dat investeren in preventie altijd de meest effectieve manier is om risico’s te verminderen. Maar enkel inzetten op dijkversterkingen zal tot de illusie leiden dat het land gedurende lange tijd veilig zal zijn. Het moedigt nieuwe ontwikkelingen in polders aan, en leidt tot zelfgenoegzaamheid als het aankomt op voorbereidingen op rampen. Het advies van de commissie om enkel preventieve maatregelen te nemen doet ook geen recht aan de vele onderzoeken en plannen die er in Nederland zijn om alternatief te bouwen, zoals drijvende bebouwing en wonen met en op het water.

Omgaan met waterveiligheid vraagt om een integrale aanpak, waarbij de gevolgenkant, en ook de rol en verwachtingen van de burger ten aanzien van waterveiligheid in de toekomst centraal staan. Diverse organisaties, zoals de VN en de Wereldbank zetten wel in op zo’n integrale aanpak in ontwikkelingslanden. Maar de Deltacommissie heeft hier voor Nederland geen visie op, wel een visie op dijken, asfalt en beton. Kortom, het advies is teleurstellend, omdat het een geïntegreerde aanpak beweert na te streven maar deze niet bied. De Commissie is klaar, Nederland wordt zogenaamd veiliger, maar dan wel jaren-50 stijl.

High end zeespiegelscenario's

De Telegraaf meldde het dinsdag al op basis van bronnen uit Den Haag, de Deltacommissie houdt rekening met zeespiegelstijging van meer dan een meter.

Het onderliggende rapport van de Deltacommissie, dat nog niet beschikbaar is, bevat een hoop interessante informatie. De hoge schattingen voor een 'high end' scenario van zeespiegelstijging lopen uiteen van 1,15 tot 1,25 meter in 2100. Het rapport heeft ook een hoofdstuk over schattingen voor zeespiegelstijging in het jaar 2200. De waardes voor stijging kunnen oplopen tot 4 meter in 2200, alhoewel deze schatting zeer onzeker is.

De definitie van een high end scenario is interessant, want die staat namelijk niet in het rapport. (Er wordt waarschijnlijk niet bedoeld dat deze scenario's van betere kwaliteit zijn dan de IPCC of KNMI scenario's). De scenario's gaan uit van het IPCC A1FI scenario, dat wil zeggen 2 tot 6 graden stijging van de gemiddelde temperatuur. De scenario's geven niet alleen een hoge schatting, maar ook een ondergrens voor zeespiegelstijging.

Er worden twee scenario's gehanteerd, gebaseerd op verschillende aannames over de effecten van het afsmelten van de ijskappen van Groenland en Antarctica. De zwaartekracht die deze ijskappen vanaf het land uitoefenen op het zeewater, worden door studies verschillend ingeschat. Daardoor worden ook de bijdrages van de twee ijskappen verschillend geschat (respectievelijk maximaal 0,45 en 0,04 meter en 1.07 en -0.33 voor Antarctica en Groenland, respectievelijk).

Verder wordt in de scenario's voorzien in een mogelijk lichte toename van jaarlijkse maximale daggemiddelde windsnelheid, in de orde van 0,5 tot 1,5 m s-1. Maar er wordt geen toename verwacht in de hoogte van stormvloeden, omdat de frequentie en sterkte van noordelijke winden, die van belang zijn voor opstuwing langs de Nederlandse kust, niet toenemen.

Verzekeren van overstromingsschade

Moet schade door overstromingen in Nederland worden verzekerd? Hoewel schade door extreme regenval vaak verzekerd is, wordt schade als gevolg van een dijkdoorbraak tot nu toe uitgesloten in de meeste commerciële verzekeringen. Het verzekeren van van de schade is een mogelijkheid die in elk geval door ons wordt onderzocht bij het IVM.

Eén van de bevindingen is dat er een gedeeltelijke bereidheid bestaat onder de Nederlandse bevolking om zich te verzekeren. De afgelopen weken besteedden NOS Journaal en BNR Nieuwsradio hier aandacht aan, in de aanloop naar het uitkomen van het advies van de Deltacommissie.

Het Verbond van Verzekeraars gaf aan aan dat ze hierover willen nadenken, en de Vereniging Eigen Huis lijkt enthousiast. Maar de Unie van Waterschappen is tegen (zie verschillende reacties hier)

Er bestaan genoeg obstakels voor een commerciële verzekering, zoals de cumulatie van schade die kan ontstaan bij een dijkdoorbraak. Interessant is om te zien hoe de politiek de komende tijd gaat beslissen welke maatregelen zullen worden genomen om Nederland te beschermen tegen de gevolgen van hoogwater, en of verzekeringen deel zullen uitmaken van een mix van dijkversterkingen en maatregelen in de ruimtelijke ordening.

Extreme zeespiegelstijging en de Deltacommissie

Nog één nacht slapen en dan weten we hoe Nederland mogelijk veiliger kan worden tegen overstromingen. De Deltacommissie presenteert morgen haar advies aan de Nederlandse regering, ruim vijftig jaar na het advies van de eerste commissie. Interessant is vooral wat de verwachtingen zijn voor zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. Vermoedelijk wordt er rekening gehouden met zeer snelle zeespiegelstijging en zijn hiervoor een aantal extreme scenario's ontwikkeld. De laatste KNMI scenario's (KNMI'06) gaan uit van 35 tot 85 cm in 2100, maar hierin is geen rekening gehouden met abrupte veranderingen in massabalans van ijskappen. Het IPCC geeft in haar Summary for Policmakers aan dat de zeespiegel 20 tot 60 cm zal stijgen (in de KNMI scenario's zit nog een stuk tektonische bodemdaling en andere lokale effecten).

Eerdere studies die de gevolgen van extreme zeespiegelstijging onderzochten werden bekritiseerd door het KNMI omdat scenario's van meerdere meters zeespiegelstijging "niet wetenschappelijk onderbouwd" konden worden.

Waar moeten we in Nederland de komende eeuw rekening mee gaan houden? Zal de Deltacommissie nu wel een onderbouwing geven voor extreme zeespiegelstijging? Morgen dus meer.